Indikasaun Aquiferu Iha Caicoli, Dili

Jeometria semi aquiferu livre iha Caicoli, Dili

Identifika Semi Aquiferu Livre (Semi Unconfined Aquifer) 

Be’e superfísiu no be’e sub-superfísiu hanesan rekursus naturais ida ne’ebé importante liu ba ema nia nesesidade loron-loron nian. Be’e superfísiu ne’e dala barak uja ba atividade agrikultura, industria, eltrisidade hidrolika no ba nesesidade domestika sira seluk. Be’e superfisu no be’e sub-superfísiu ne’e iha relasaun, tamba ne’e mak tenki hatene ba proses sikulu be’e/sikulu hidrolojia.

Naturalmente, kualidade be’e mos ne’e barak liu iha sub-superfísiu/rai okos. Akumulasaun ba be’e iha rai okos ne’e ne'e liu husi prosesu sedimentasaun no material sira ne'e sei akumula iha area tetuk ou morfolojia planise. Estratigrafiamente, ezistensia litolojia iha rai okos ne’e mak hanesan arenitu, arenitu gravel no arjelitu, nsst. Forma litolojia fatuk sira ne’e mak hanaran litostratigrafia. Litostratigrafia ne mak baib-bain hidrojeolojia sira bolu naran formasaun jeolojia. Tamba iha formasaun jeolojia ne’e eziste mos be’e ne’ebé infiltra husi be’e iha superfísiu no formasaun ne’e mak hanaran aquiferu.

Aquiferu ne’e hanesan formasaun jeolojia ida iha rai okos no kompostu husi be’e ne’ebé dala barak infiltra husi be’e iha rai leten. Prosesu infiltrasaun importante tebes ba suplai be’e ne'e rasik no prosesu ne’e tamba kauza husi fatuk sedimentaria ho nia permeávelidade ne’ebé efektivu liu.

Faktores importante ba prosesu infiltrasaun ne’ebé forma naturalmente mak hanesan:

• Porosidade no permeávelidade;
• Deformasau litolojia hanesan fratura, falha no deslizamentu;
• Drainajen (Aliran sungai).

 Aquiferu fahe ba tipu 4 (hat) mak hanesan:

1. Aquiferu livre (Unconfined aquiferu) aquiferu ne’e eziste iha parte leten deit no hafahe husi be’e subterrânea (watertable) no presaun be’e ne’e sei hanesan ho presaun atmosfer, iha parte okos falun ho fatuk ne’ebé impermeável
2. Aquiferu deprimidu (Confined aquiferu), ne’e hanesan formasaun ida husi aquiferu ho nia karakteristiku permeável, depois iha parte leten no iha parte okos ne’e impermeável tamba ho kondisaun ida ne’e mak hamosu presaun atmosfer sai la hanesan ho presaun be’e iha subterrânea.
3. Semi aquiferu deprimidu (Semi confined aquiferu), formasaun ne’e ho nia dalas litolojia relativu permeável ne’ebé iha parte leten no okos hafahe husi be’e ne’ebé mak infiltra relativu oituan do que ba infiltrasaun aquiferu ne’e rasik, infiltrasaun ne’e akontense husi aquiferu ba iha fatuk maktaka no prosesu ne’e mos hanesan ho fatuk maktaka ne’ebé iha forma iha okos.
4. Semi aquiferu livre (Semi unconfined aquiferu), karik dalas aquiferu semi permeável ne’e lokaliza iha leten, ne’e hatudu katak infiltrasaun be’e iha superfísiu relativu bo’ot kompara ho valor infiltrasaun aquiferu, entau fluxo be’e ne’ebé akontense ne’e labele abaikan, aquiferu ne’e kategoria hanesan Semi unconfined aquiferu no Semi confined aquiferu. Karakteristiku aquiferu ne’e entre aquiferu deprimidu no aquiferu livre.

Tipu aquiferu (Todd, 1988)

Visualmente, aquiferu iha área caicoli bele identifika liu husi be’e posu ne’ebé mak uja ho kanu bomba, tamba iha tempu udan be’e iha caicoli sulin mesak no diferensia iha tempu bai-loron. Kolekta informasaun dadus ba be’e posu iha caicoli direitamnete halao husi ekipa USJTL ho metodu open questionnaire (tanya jawab). Husi metodu ne’e konsege hetan dadus lubuk ida konaba sensia jeolojia nian liu husi analiza kualitativu informasaun dadus.

Informasaun jeolojia ne’ebé kolekta mak hanesan:

1. Klean be’e posu ne’ebé mak hetan;
2. Total be’e iha rai okos ne’ebé hetan durante halao perfurasaun manual;
3. Litolojia ne’ebé hetan durante halao perfurasaun

Bazeia ba informasaun be’e posu ne’e katak durante halao prosesu perfurasaun manual ba be’e posu ne’e konsege hetan be’e iha total klean ± 18 m iha rai okos ho litolojia maioria domina ho fatuk raihenek (arenito). Durante halao perfurasaun hetan ne’e mos konsege be’e iha subterrânea ho klean ± 15 m ho litolojia rai henek kahur ho fatuk ki'ikoan sira maibe ladun barak, fatuk ida ne’e mak hanaran arenito gravel. Iha parte leten liu hetan rai (soil) no iha soil nia okos hetan fatuk tahu no kahur oituan ho rahenek oituan, husi informasaun ne’e bele dehan katak fatuk ne’e hanaran sandy shale bahasa Indonesia dehan katak lempung pasiran.

Sketsa estratigrafia be’e posu iha caicoli

Analisis kualitativu dadus informasaun ba litostratigrafia ne’e hetan tipu litolojia 4 (hat), komesa husi bottom to top mak hanesan ;

1. Arenito
2. Arenito Gravel
3. Sandy shale
4. Alluvial

Bazeia ba litostratigrafia mak hanesan arenito, arenito gravel no sandy shale ne’e sai hanesan formasaun jeolojia ne’ebé bele dehan katak aquiferu ba be’e iha rai okos. Fatter (1994), hateten katak aquiferu ne’e mak hanesan formasaun jeolojia ida ne’ebé bele rai no hasai be’e ho kuantidade ne’ebé sufisiente. Interpretasau no analizasaun ba aquiferu ne’e katak, aquiferu iha caicoli indika sai hanesan Semi Aquiferu Livre (Semi Unconfined Aquiferu).

Figura jeometria Semi Aquiferu Livre

Tamba ne’e mak be’e posu ne’e iha tempu udan sulin mesak tamba kauza husi forsa hidroliku ne’ebé fo presaun ba be’e liu husi infiltrasaun be’e iha superfisiu, maibe be’e posu ne’e sei la sulin mesak iha tempu bain-loron naruk no be’e posu ne’e bele sai merak.

Figura. Be'e posu iha caicoli sai evidensia ba aquiferu bo tipu semi unconfined aquiferu

Aquiferu ne'e presija halo peskiza klean ho metodu jeolojia, jeofiziku, hidrolojia no hidrojeolojia atu bele hatene lolos jeometria aquiferu iha rai okos. metodu hirak ne'e sei fo rejultadu interpretasaun ne'ebé detalu ho rejultadu mak hanesan mapa hidrolojia, mapa hirdojeolojia, mapa jeolojia no modelu aquiferu 2D no 3D.

USJTL sei iha pasu halo identifikasaun aquiferu hodi responde ba problema be'e mos iha Dili laran. Problema sira ne'e mak hanesan:

1. Tamba saida mak be'e iha Dili laran la hanesan, balun hetan be'e no balun la hetan be'e. Ex: iha Becora no Comoro la hanesan ho be'e iha Caicoli no Lurumata.
2. Oinsa ita bele hatene modelu be'e iha rai okos?

Perguntas hirak ne'e sei responde liu husi peskiza jeolojia ne'ebé agora lao hela, espera katak peskiza konaba identifikasaun be'e iha rai okos bele hetan rejultadu diak ba sosiedade atu nune'e ita bele hatene oinsa atu konserva be'e mos iha Dili laran.

*************************************************************************************************************************

Iha liafuan balun mak la los karik ami husu deskulpa.

Bele hato'o perguntas, kritika no sujestaun liu husi komentariu.

Ekipa USJTL hato'o Obrigado Wain.

Informasaun klaru liu tan KLIK IHA NE'E
Avaliasaun vulnerabilidade impaktu husi mudansa klima ba bee-rai-okos iha Timor-Leste Download


*************************************************************************************************************************

Share: