Jeolojia Rejional Hato-Udo

JEOLOJIA REJIONAL HATO UDO

Hato Udo hanesan Postu Administrativu ida husi Munisipiu Ainaro, Timor-Leste. Kapital postu administrativu ne’e situada iha  Leolima. Distansia husi Munisipiu Dili ba Postu administrativu Hato-Udo ± 131 km no bele to’o fatin ne’e mais ou menus ho oras hat nia laran, bele liu husi estrada munisipal ba Munisipiu Suai no Munisipiu Covalima. Jeografikamente, lokalidade Hato Udo fronteira ho Postu Administrativu Ainaro, Hatu Builico, Same no Zumalai.

Potensial jeoturismu ne’ebe mak identifika ona iha Postu Admonistrativu Hato Udo mak hanesan “Lagua Tas Topa, Lagua Lekon Lebomulio, Lagoon Bikan Tidi, Tasi Ibun Bonuk, Fatuk Kuak Dausur no Panorama  Aidak Hun.” Hato Udo ne’e mos hetan potensial non-jeoturismu mak hanesan “Fatuk Kabelak, Gruta Nossa Senhora De Fatima  no Monumentu Mouloco, 1965.”

Literatura (Jeolojia Rejional)

Jeolojikamente bazeia ba jeolojia rejional ka klasifikasaun M.G. Audley Charles, 1968 ho S. Bachri ho R.L. Situmorang, 1994 formasaun litolojia ou fatuk ne’ebe hetan iha Hato Udo mak hanesan Formasaun Wailuli, Formasaun Waibua, Bobonaro Scaly Clay, Formasaun Viqueque, Ainaro Gravel, Kalkareu Baucau no Formasaun Suai ho idade komesa husi Triasiku Leten to’o Holosenu ho idade ± 161 - 0,001 Miliaun liubá.

Figura 1. Jeolojia rejional Hato-Udo (modifikasaun husi M.G. Audley Charles, 1968 no S. Bachri ho R.L. Situmorang, 1994)

Jeomorfolojia Rejional

Bazeia ba variedade idade formasaun litolojia ou fatuk ne’ebe mak iha rejional Hato Udo katak husi idade ne’ebe tuan to’o idade nurak, ita bele hatene oinsa prosesu jeolojia ne’ebe forma Hato Udo no mos evolusaun animal liu husi foseis ne’ebe mak ejiste iha formasaun litolojia ou fatuk ne’ebe iha, ezemplu hanesan iha Formasaun Baucau ho litolojia ne’ebe ejiste mak hanesan fatuk kalkareu ou fatuk ahuruin. Bazeia ba teoria husi M.G. Audley Charles, 1968 katak ambiente deposisaun iha tasi laran maibe ho realidade ne’ebe agora daun-daun iha, fatuk ahuruin ne’e hetan iha superfisie ou rai leten i nune’e mos ba Formasaun Wailuli ne’ebe ejiste iha Hato Udo ho idade Jurasiku ou hanesan ± 161 – 145,5 Miliaun liubá no animal lubuk ida mak moris iha tempu ne’e, ezemplu ida mak hanesan Dinasaurus ne’ebe sai fosil to’o agora.

Morfolojikalmente, husi interpretasaun dadus Digital Elevation Model (DEM) Hato Udo hetan morfolojia lima no bazeia ba klasifikasaun morfografia mak hanesan planíse, Planatu, koliñas baixas, kolinas no montes elevadus (Figura 2).

Figura 2. Morfolojia Hato Udo bazeia ba klasifikasaun morfografia husi Van Zuidan, 1985 (Download IHA NE"E)

Jeomorfolójia ne’e importante teb-tebes ba jeoturismu tamba relasaun ho panorama turistika ne’ebe naturalmente forma iha superfisiu. liu husi jeomorfolójia mak ita bele esplika konabá historia oinsa panorama ou paisajen ne’e nia proses akontese.

Objeitu Jeoturismu

Bazeia ba introdusaun iha leten katak objeitu potensial jeoturismu ne’ebé identifika mak hanesan Lagua Tas Topa, Lagua Lekon Lebomulio, Laguna Bikan Tidi no Tasi Ibun Bonuk, Fatuk Kuak Dausur no Panorama Aidak Hun. Objeitu non jeoturismu sira seluk mak hanesan Fatuk Kabelak, Gruta Nossa Senhora De Fatima, Uma Tradisional no Monumentu Mouloco, 1965.

*********************************************************************************************************************************

Karik iha liafuan balun mak la los karik ami husu deskulpa.

Bele hato'o perguntas, kritika no sujestaun liu husi komentariu.

Ekipa USJTL hato'o Obrigado Wain.

Informasaun klaru liu tan KLIK IHA NE'E

*********************************************************************************************************************************

Share: